Pola Negri, Jan Kiepura, Antoni Cierplikowski oraz Sara Lipska – polscy emigranci, którzy nadawali ton w przedwojennym świecie kina, opery i mody, 2 maja zatriumfują ponownie w Gdyni. Muzeum Emigracji po raz kolejny świętuje Dzień Polonii i Polaków za Granicą i z tej okazji przygotowało wydarzenia kulturalne i edukacyjne pod hasłem POLSKA ZADAJE SZYKU! W programie warsztaty, prezentacje, akcje specjalne; jako grand finale niezwykła projekcja filmu niemego z Polą Negri – „Mania. Historia pracownicy fabryki papierosów” z żywym, muzycznym akompaniamentem. Ten wyjątkowy, plenerowy koncert symfoniczny Wrocławska Orkiestra Kameralna Leopoldinum pod kierunkiem maestro Jerzego Maksymiuka wykona dla wszystkich, którzy 2 maja będą w Gdyni.
W ramach projektu „Polska zadaje szyku!” Muzeum Emigracji w Gdyni w nieszablonowy sposób prezentuje sylwetki niezwykłych polskich emigrantów, którzy w latach 20. i 30. XX wieku zdobyli uznanie, rozpoczęli międzynarodową karierę w dziedzinie filmu, sztuk wizualnych, projektowania, mody i muzyki. Są to postaci legendarne, a jednocześnie wciąż owiane nimbem tajemnicy – niekwestionowana gwiazda kina niemego – Polą Negri, „król tenorów” – Jan Kiepura, znakomita artystka sztuk wizualnych i projektantka – Sara Lipska oraz wielki kreator i stylista fryzur – Antoni Cierplikowski.
Poprzez działania łączące kulturę popularną ze sztuką wysoką Muzeum Emigracji pragnie zaprezentować polskich emigrantów by propagować ideę nowoczesnego, otwartego na świat patriotyzmu.
POKAZ FILMOWY Z KONCERTEM
„Mania. Historia pracownicy fabryki papierosów”
Wrocławska Orkiestra Kameralna Leopoldinum pod dyrekcją Jerzego Maksymiuka
Prelekcja przed filmem: prof. Tadeusz Kowalski, dyrektor Filmoteki Narodowej
Plac Grunwaldzki przy Teatrze Muzycznym | Gdynia | ul. Armii Krajowej | godz. 21.00
„Mania. Historia pracownicy fabryki papierosów” objeździła w ramach polskiej prezydencji 10 europejskich stolic – Berlin, Brukselę, Kijów, Londyn, Madryt, Mińsk, Moskwę, Paryż, Pekin, Tokio. Ten archiwalny film z 1918 roku z Polą Negri w roli głównej – przez wiele lat był uznawany za bezpowrotnie zaginiony. Kiedy okazało się, że jedyna kopia zachowała się w zbiorach czeskiego kolekcjonera – w 2006 roku odkupiła ją Filmoteka Narodowa. Po rekonstrukcji „Mania” mogła po blisko stu latach powrócić na ekrany. Nową ścieżkę dźwiękową skomponował wybitny polski kompozytor i dyrygent Jerzy Maksymiuk. Projekt Filmoteki Narodowej zostanie po raz pierwszy zaprezentowany w Gdyni, w plenerowej oprawie Placu Grunwaldzkiego.
„Mania. Die Geschichte einer Zigarettenarbeiterin”, reż. Eugen Illés, Niemcy, 1918, 85 min
Obsada: Pola Negri, Werner Hollmann, Arthur Schroder, Ernst Wendt
„Mania” to jeden z pierwszych filmów w dorobku Poli Negri, która zagrała w nim jako dwudziestokilkuletnia dziewczyna. Już wtedy oczarowała swoją oryginalną urodą, zwinnością ciała, bogatą mimiką oraz nietuzinkową osobowością. Walory artystyczne filmu to: wartka dramaturgia, interesujące kreacje aktorskie, ciekawe zabiegi operatorskie oraz wyszukana scenografia według projektu Paula Leni, znanego reżysera filmów ekspresjonistycznych.
POLA NEGRI (1897-1987)
Wielka gwiazda kina urodziła się w miejscowości Lipno jako Barbara Apolonia Chałupiec. Egzotyczna uroda, charyzma, bogata mimika powodowały, że jej role zapadały głęboko w pamięć widzów. Wykreowała postać femme fatale, kobiety-wampa i stała się bożyszczem ekranu. Do historii kinematografii przeszła jako pierwsza Europejka oraz właściwie jedyna Polka, która zrobiła prawdziwą karierę w Hollywood.
Karierę rozpoczęła od występów w Polsce i Niemczech i wkrótce dała się poznać jako wyjątkowo utalentowana aktorka. W Berlinie pod okiem mistrza kina Ernsta Lubitscha osiągnęła szczyt popularności. Z tego okresu pochodzą ważne filmy w jej dorobku: „Carmen” (1918), „Madame Dubarry” (1919) i filmowa adaptacja „Sumurun” (1920).
Wieści o jej talencie przyciągnęły uwagę amerykańskich potentatów filmowych i w 1923 r. Pola Negri została triumfalnie ściągnięta do Hollywood. Nadal stanowiła obiekt pożądania – była partnerką Charlie Chaplina, narzeczoną Rudolfa Valentino, a dzięki ślubowi z Gruzinem Sergiuszem Mdivanim została księżną. Wcielała się w role egzotycznych tancerek – w „Mężczyznach” (1924) i „Tancerce hiszpańskiej” (1923), lub dziewczyn z półświatka np. w „Czarnej Lu” (1924). Niezapomnianą kreację stworzyła w filmie „Hotel Imperial” (1927) Mauritza Stillera.
Nadejście ery kina dźwiękowego spowodowało, że Hollywood odsunęło się od swoich dotychczasowych gwiazd. Próby głosu Poli Negri wypadły co prawda pomyślnie, ale do lamusa przechodził jej ekspresyjny styl gry. Aktorka wróciła do Europy i chociaż Niemcy okazały się dla niej trudnym miejscem do pracy, zagrała w tym okresie dwie znaczące role w filmach „Moskwa-Szanghaj” (1936) oraz „Tango Notturno” (1937). Przed wybuchem wojny wróciła do Stanów Zjednoczonych. Po kilku latach wystąpiła jeszcze w komedii „Hi Diddle Diddle” (1943), zaś po raz ostatni można ją było oglądać na ekranie w 1964 r. w „Księżycowych prządkach”.
Do końca życia otaczała ją legenda wielkiej gwiazdy niemego kina. Wystąpiła w ponad sześćdziesięciu filmach, stworzyła niepowtarzalny styl gry, oparty na połączeniu talentu mimicznego oraz tańca. Przyjaźniła się z największymi sławami swoich czasów, m.in. z Albertem Einsteinem, potrafiła rozkochać w sobie największych hollywoodzkich amantów. Niejednokrotnie akcentowała silne więzi emocjonalne z Polską. Mówiła: „Ja nigdy nie przestałam czuć się Polką i zawsze podkreślałam moje polskie pochodzenie.” /Filmoteka Narodowa/
WARSZTATY
PROJEKTUJ MODĘ! | warsztaty tworzenia mody w stylu lat 20./30.
ZOSTAŃ CHŁOPCZYCĄ! | pokazy stylizacji fryzur á la Cierplikowski
CO SŁYCHAĆ W NIEMYM KINIE? | warsztaty tworzenia dźwięków do filmu
Bank Polski | Gdynia | ul. 3 Maja 25 | godz. 12.00-18.00
WARSZTAT | Co słychać w niemym kinie? | warsztaty tworzenia dźwięków do filmu
Warsztaty i pokazy, dzięki którym dowiemy się, skąd się biorą dźwięki w filmie, szczególnie kiedy ich w filmie… brakuje. Czy czym polega praca imitatora dźwięków, co to są efekty synchroniczne? Jak się wymyśla dźwięki i czy to prawda, że robi się je ręcznie? Czy wiesz, że skrzypienie śniegu to woreczek z mąką kartoflaną, a łopot skrzydeł ptaka – rękawica robotnicza? Poznaj z nami magiczny świat przedmiotów, które skrzypią, terkoczą, szeleszczą, brzęczą i szumią! Radosław Ochnio uchyli rąbka tajemnicy szlachetnego zawodu imitatora, który wymaga niezwykłej precyzji i wyobraźni oraz odrobiny sprytu.
Zapraszamy dzieci i młodzież do tworzenia dźwięków za pomocą codziennych, jak i niecodziennych przedmiotów.
Prowadzenie: Radosław Ochnio, doświadczony realizator dźwięku, pracował przy wielu ciekawych projektach filmowych ostatnich lat, zarówno na planie jak i w studiu (m.in. „Wirtualna wojna”, „Jestem Twój”). Dodatkowo prowadzi zajęcia na uczelni ROE, jest również częstym gościem warsztatów dźwiękowych i specjalistycznych.
Bank Polski | Gdynia | ul. 3 Maja 25 | godz. 12.00-18.00
WARSZTAT | Zostań chłopczycą! | pokazy stylizacji fryzur á la Cierplikowski
Czy wiesz, że wśród niezliczonych klientek słynnego Antoine’a były m.in.: Marlena Dietrich, Pola Negri, Joan Crawford i Greta Garbo? Czy chciałabyś poczuć się jak jedna z gwiazd kina w niezapomnianej fryzurze z lat 20./30.?
Profesjonaliści z Salonów Fryzjerskich O’LA w Gdyni przygotowali dla odważnych dziewczyn i poszukujących kobiet pokazy stylizacji według archiwalnych zdjęć z uczesaniami autorstwa Antoine’a de Paris. Zapraszamy wszystkie panie do oddania się w ręce stylistów, którzy wyczarują nam na głowie niezwykłe fryzury z minionej epoki. Zostań chłopczycą á la Cierplikowski!
Bank Polski | Gdynia | ul. 3 Maja 25 | godz. 12.00-18.00
WARSZTAT | Projektuj modę! | warsztaty tworzenia mody w stylu lat 20./30.
Atrakcyjne warsztaty projektowania i szycia wyzwalające twórcze działania na polu sztuk plastycznych, mody i stylizacji. Niepowtarzalna okazja do poznania zarówno warsztatowej strony kreowania mody, jak i stworzenia własnego projektu odzieży lub akcesoriów.
Uczestnicy zapoznają się z charakterystyką epoki lat 20./30. XX wieku – stylistyką ubioru, twórczością Sary Lipskiej oraz zaprojektują własny rysunek żurnalowy inspirowany modą i sztuką dwudziestolecia międzywojennego. Kolejnym etapem zajęć będzie wykonanie autorskiego projektu na koszulce T-shirt, torbie lub dodatku do odzieży, które będą dostępne na miejscu. Do dyspozycji pełna paleta środków ekspresji: spreje, farby, filce, akcesoria krawieckie i pasmanteryjne; wszystko to, by na własny sposób kreatywnie zinterpretować styl szalonych lat dwudziestych.
Zajęcia uwzględniają zróżnicowany poziom umiejętności manualnych uczestników, dlatego zapraszamy do udziału wszystkie maluchy, jak i starsze dzieci oraz młodzież.
Prowadzenie: Monika Bębenek, Magdalena Frąckiewicz
Bank Polski | Gdynia | ul. 3 Maja 25 | godz. 12.00-18.00
MUZYCZNA AKCJA MIEJSKA: Znajdź Kiepurę w Gdyni!
Cz
y wiesz, że Jan Kiepura wystąpił w Gdyni w lipcu 1939 r., wywołując powszechny entuzjazm w niemal całym mieście? Wystąpił z niezapomnianym koncertem na Placu Grunwaldzkim, śpiewał również pieśni z dachu samochodu, gromadząc wszędzie tłumy wiernych słuchaczy. Gdynianie przez lata wspominali jego występy.
Akcja „Znajdź Kiepurę w Gdyni” przywołuje niezwykłą atmosferę tamtego lata, kiedy arie i pieśni śpiewane przez „króla tenorów” rozbrzmiewały w przestrzeni miasta. W kilku nietypowych miejscach w centrum Gdyni ponownie usłyszymy opery i operetki, pieśni i piosenki filmowe, a muzyka odtwarzana z gramofonów przeniesie nas w złote czasy lat 20./30. Dla dociekliwych melomanów przygotowaliśmy grę miejską – każdy, kto odnajdzie wszystkie zakamarki w śródmieściu, skąd z płyt winylowych dobiega śpiew Kiepury, otrzyma nagrody od Muzeum Emigracji.
Czas trwania akcji: godz. 14.00-16.00
Początek gry | pobieranie instrukcji: Bank Polski | ul. 3 Maja 25 | od godz. 14.00
JAN KIEPURA (1902-1966)
„Król tenorów”, najpopularniejszy gwiazdor scen operowych i operetkowych dwudziestolecia międzywojennego, aktor.
Zrobił błyskawiczną karierę operową. Odnosił sukcesy na Broadwayu, oklaskiwała go publiczność Metropolitan Opera. Występował także na scenach Wiednia, Mediolanu, Berlina, Monachium, Paryża, Buenos Aires, Brukseli, Hawany, Rio de Janeiro. Jako ekranowy amant o rozbrajającym uśmiechu i niezwykłym wdzięku zagrał w kilkunastu filmach, m.in.: „Dla Ciebie śpiewam” (1934), „Kocham wszystkie kobiety” (1935), „Czar cyganerii” (1937), „Valse Brilliante” (1948).
Dzięki wyjątkowemu głosowi, nieodpartemu urokowi, pracowitości i głowie do interesów zdobył ogromną popularność i wielki majątek. W osobie Jana Kiepury zbiegły się cechy niezwykłe: niepowtarzalny głos, wielka muzykalność oraz nieskrępowane poczucie własnej wartości. Był uosobieniem cyganerii i chyba pierwszym polskim artystą kultowym w najczystszym tego słowa znaczeniu. Jako jeden z pierwszych śpiewaków operowych potrafił nawiązać dialog z każdą publicznością i pod tym względem wyprzedził swój czas.
Jan Kiepura, mimo oszałamiającej kariery, przez całe życie mówił o sobie, że jest prostym chłopakiem z Sosnowca. Nigdy nie odmawiał, gdy poproszono go, by zaśpiewał i śpiewał na ulicy, z dachu taksówki, balkonu czy na schodach gmachów operowych.
Był prawdziwym obywatelem świata, a jednocześnie patriotą. Lubił demonstrować swoją polskość przy wielu okazjach: podkreślał, że nosi polskie buty, zapraszał na polski obiad, także ślub z Martą Eggerth wziął w Polsce.
Hojnie wspomagał rodzinę, przyjaciół, młodych i zdolnych artystów. Często koncertami wspierał cele charytatywne. Mieszkając na stałe za granicą, podkreślał swoje związki z krajem i kiedy przyjechał do Polski po wojnie, był przyjmowany bardzo entuzjastycznie. Zmarł w Harrison pod Nowym Jorkiem, jednak zgodnie z jego wolą pochowano go na warszawskich Powązkach.
PROGRAM SPECJALNY
SARA LIPSKA – POLSKA ARTYSTKA W PARYŻU | wykład | godz. 15.00
POLA NEGRI – LEGENDA KINA NIEMEGO | wykład | godz. 16.30
RĘKA FRYZJERA | pokaz filmu | godz. 12.00, 13.00, 14.00, 15.00, 16.00, 17.00
Bank Polski | Gdynia | ul. 3 Maja 25
WYKŁAD | PREZENTACJA: Sara Lipska – polska artystka w Paryżu
Na początku XX wieku Paryż był niekwestionowaną stolicą życia artystycznego. Był celem wyjazdu artystów z całego świata i jednym z ważniejszych ośrodków polskiego życia kulturalnego. Tu pod koniec 1912 r. przyjeżdża Sara Lipska, szukając nowych możliwości rozwoju i wolności twórczej. Szybko trafia do awangardowych kręgów związanych z Baletami Rosyjskimi, paryskimi teatrami i modą. Zajmuje się projektowaniem wnętrz m.in. dla Heleny Rubinstein, Antoine’a de Paris (Antoniego Cierplikowskiego). W jej autorskim butiku na Polach Elizejskich ubierają się francuskie aktorki, śpiewaczki i rosyjskie arystokratki.
Prowadzenie: Ewa Ziembińska, autorka pierwszego monograficznego opracowania twórczości Sary Lipskiej i poświęconej jej wystawie „Sara Lipska. W cieniu mistrza” (Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni, 2012 r.).
Bank Polski | Gdynia | ul. 3 Maja 25 | godz. 15.00
SARA LIPSKA (1882-1973)
Artystka wszechstronna. Projektantka słynnych Baletów Rosyjskich Siergieja Diagilewa, Heleny Rubinstein – cesarzowej piękna, Antoine’a de Paris (Antoniego Cierplikowskiego) – awangardowego fryzjera i kreatora pochodzenia polskiego, muza rzeźbiarza Xawerego Dunikowskiego. Dizajnerka, projektantka mody, wnętrz, dekoracji teatralnych, rzeźbiarka i malarka. Była uznaną artystką, odznaczaną złotymi medalami na wystawach światowych.
Większość swojego zawodowego życia spędziła w Paryżu, dokąd wyemigrowała w 1912 r. We Francji obracała się w najlepszym paryskim środowisku. Była blisko świata mody, środowiska teatralnego i artystycznej awangardy.
Po przyjeździe do stolicy Francji nawiązała współpracę z Siergiejem Diagilewem i jego odnoszącymi wielkie sukcesy Baletami Rosyjskimi. Pracowała w zespole Leona Baksta, słynnego scenografa i kostiumologa.
Pod koniec lat 20. zaprojektowała wnętrza dwóch paryskich apartamentów Antoine’a, w tym jego słynnego maison de verre (szklanego domu). Dla Heleny Rubinstein projektowała wystrój jej butików, witryn sklepowych, afiszy reklamowych, a także flakony na perfumy i opakowania kosmetyków.
Wielką pasją Sary Lipskiej było projektowanie mody. W paryskiej dzielnicy Montparnasse prowadziła butik z autorskimi projektami ubrań i nakryć głowy. W 1934 r. przeniosła go na Pola Elizejskie, na której to ulicy ulokowały się butiki takich projektantów jak Jeanne Lanvin czy Elsa Schiaparelli. Współpracowała także z domem mody Maison Myrbor i słynnym projektantem Paulem Poiretem. Jej klientkami były między innymi: Helena Rubinstein, aktorki Ałła Nazimowa, Cécile Sorel i Natalie Paley, markiza Casati i śpiewaczka operowa Ganna Walska. Wiernym jej klientem był Antoine. Dla niego artystka projektowała stroje i kostiumy na bale, na przykład strój Buddy, w którym został sportretowany na obrazie Keesa van Dongena.
Wielką miłością i mistrzem Sary Lipskiej był Xawery Dunikowski. Poznali się w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Jej rysy twarzy można odnaleźć w wielu pracach rzeźbiarza. Fascynowała go jej uroda i wrażliwość. Pod koniec studiów, w 1908 r. urodziła córkę, Marię Xawerę Dunikowską którą sama wychowywała. Z Dunikowskim przyjaźnili się do końca życia rzeźbiarza.
Sara Lipska była niezależną osobowością artystyczną, silną i odważną kobietą, która pokonując wiele przeszkód, konsekwentnie podążała swoją drogą twórczą i świetnie poradziła sobie w Paryżu – kulturalnej stolicy ówczesnego świata. /Ewa Ziembińska/
WYKŁAD | PREZENTACJA: Pola Negri – legenda kina niemego
Wykład zaprezentuje fenomen Poli Negri, jedynej polskiej aktorki, która zrobiła wielką karierę w Hollywood. Dowiemy się m.in. w jaki sposób polska dziewczyna z Lipna stała się legendarną gwiazdą kina niemego i symbolem seksu, co łączyło ją z Charlie Chaplinem i Rudolfem Valentino. Czy to prawda, że jej wielka kariera zakończyła się wraz z pojawieniem się filmu dźwiękowego, a publiczność odrzuciła ją z powodu akcentu i chrapliwego głosu? Poznaj z nami tajemnice oszałamiającego sukcesu Poli Negri w Europie i Ameryce epoki lat 20. i 30. XX wieku.
Bank Polski | Gdynia | ul. 3 Maja 25 | godz. 16.30
POKAZ FILMU „RĘKA FRYZJERA”
„Ręka fryzjera”, reż. Tadeusz Król, 2009, Telewizja Polska, 50 min
W filmie dokumentalnym Tadeusza Króla uczniowie Antoniego Cierplikowskiego, tacy jak: Jacek Tatamir, Ryszard Droździak, Zdzisław Gasperowicz wspominają swego guru, opowiadają ciekawostki z jego barwnego życia. O niezapomnianym mistrzu mówią także: historyk Jan Pietrzak i dziennikarz Krzysztof Lisiecki. Film jest bogato ilustrowany zdjęciami i archiwalnymi materiałami filmowymi.
Antoine był ekscentrykiem i wielkim wizjonerem, który prócz fryzjerstwa miał liczne inne pasje: kręcił filmy, wydawał gazety, projektował stroje, torebki i damskie nakrycia głowy, miał swoje perfumy, otworzył linię kosmetyków, wyprodukował pierwszy lakier do włosów. /Telewizja Polska/
Bank Polski | Gdynia | ul. 3 Maja 25 | godz. 12.00, 13.00, 14.00, 15.00, 16.00, 17.00
ANTONI CIERPLIKOWSKI | ANTOINE DE PARIS (1886-1976)
Pochodzący z Polski wielki kreator i stylista fryzur. Wyniósł fryzjerstwo, wcześniej traktowane jako rękodzieło, do poziomu sztuki. Stworzył tzw. haute coiffure – fryzury artystyczne. Jako pierwszy obciął kobiecie włosy na krótko (aktorce Evie Lavallière w 1909 r.), tym samym zapoczątkował modę na typ chłopczycy (à la garçonne). Był jednym z pierwszych, który eksperymentował z koloryzacją włosów na nienaturalne barwy – niebieski, zielony, czerwony.
Do Paryża przybył w 1903 r., jako siedemnastolatek. W stolicy Francji szybko zrobił spektakularną karierę jako Antoine de Paris. Był samoukiem, został zauważony i doceniony za kreatywność, oryginalność i talent. Czesał znane aktorki od Sary Bernhard, gwiazd Hollywood po Brigitte Bardot. Słynna fryzura Joséphin Baker z ufryzowanymi loczkami i paź Grety Garbo to jego dzieła. Osiągnął wielki sukces, także finansowy. Posiadał dwa prywatne samoloty, jacht pełnomorski, kilkadziesiąt salonów fryzjerskich w Europie i ponad sto w USA.
W 1936 r. podczas uroczystości koronacyjnych Jerzego VI, nadzorował w Londynie pracę 400 fryzjerów. Kilkadziesiąt lat później pełnił tę sama funkcję podczas koronacji Królowej Elżbiety II. W czasie II wojny światowej przebywał w Stanach Zjednoczonych, gdzie pracował dla hollywoodzkiej wytwórni filmowej Metro Goldwyn Mayer przy produkcjach historycznych.
W latach 1932-1937 prowadził pismo lifestylowe „Antoine Document”. Wiele okładek pisma zaprojektowała polska artystka, z którą się przyjaźnił Sara Lipska, rzeźbiarka, designerka, scenografka, która zaprojektowała dla niego także wystrój jego słynnego apartamentu paryskiego maison de verre, utrzymanego w stylu modernizmu, gdzie spał na łożu z kryształu w formie trumny.
Był mecenasem i kolekcjonerem sztuki. Znał dobrze także artystów paryskiej bohemy lat 20. i 30. między innymi Keesa van Dongen, Pablo Picassa, Amadeo Modiglianiego, Jeana Cocteau. Sam próbował swoich sił jako rzeźbiarz. Za swojego mistrza w tej dziedzinie uważał polskiego rzeźbiarza Xawerego Dunikowskiego. Brał udział w paryskim Salonie Niezależnych.
/Ewa Ziembińska, autorka pierwszej wystawy prezentującej postać i kolekcję dzieł sztuki Antoine’a „Fryzjer w trumnie”/
Dodatkową atrakcją 2 maja będzie otwarcie niedostępnego na co dzień, jednego z najpiękniejszych zabytków Śródmieścia Gdyni – Banku Polskiego.
Klasycystyczna architektura z 1929 r., choć dzisiaj straciła nieco blasku, skrywa niezwykle bogate wnętrza, w których Muzeum Emigracji przygotowało wykłady, warsztaty i pokazy. Warto odkryć z nami skarby Banku Polskiego – reprezentacyjne schody i monumentalną salę operacyjną w stylu art déco.
WSTĘP WOLNY
Szczegółowe informacje: Muzeum Emigracji
Fotografie:
Pola Negri – kadry z filmu Mania © Filmoteka Narodowa oraz Narodowe Archiwum Cyfrowe
Jan Kiepura © Narodowe Archiwum Cyfrowe
Projekty kostiumów Sary Lipskiej © Musées de Poitiers
Antoni Cierplikowski © Filmoteka Narodowa