Zamek Żupny w Wieliczce to historyczna siedziba królewskiego przedsiębiorstwa solnego od końca XIII wieku do 1945 roku. To przedsiębiorstwo – Żupy Krakowskie – za króla Kazimierza Wielkiego dostarczało nawet 1/3 dochodów do skarbu państwa. Z tego powodu Król szczególnie troszczył się o Żupy, doglądając je osobiście raz do roku. Na Zamku gościł Go zarządca – żupnik. Na Króla czekała również bogato wyposażona komnata.
Dziś w zamku znajdują się wystawy Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka. Szczególnie wartą uwagi jest wystawa stała „Solniczki – małe arcydzieła sztuki” z obiektami światowej klasy. Wielicka kolekcja naczyń na sól zaliczana jest do najcenniejszych na świecie. Pochodzą one prawie ze wszystkich kontynentów, wykonane zostały w znanych warsztatach złotniczych i wytwórniach porcelany. W przeszłości świadczyły o statusie i zamożności właściciela. Na stole stały przed najważniejszą osobą wyznaczając dla niej miejsce.
W podróż w odległą przeszłość miasta przenosi wystawa archeologiczna „Pradzieje Wieliczki i okolic”. Prezentuje najstarsze naczynia do produkcji soli sprzed 6 tysięcy lat orazjedyny w Polsce zrekonstruowany w całości puchar warzelniczy zkultury łużyckiej z epoki brązu. Przed pojawieniem się pieniądza sól była płacidłem, czyli pieniądzem przedmiotowym. Jego wartość opierała się na użyteczności soli.
Sala Gotycka prezentuje portrety zarządców kopalni m.in. zasłużonego dla kopalni reformatora Jana Gotfryda Borlacha czy kontrowersyjnego żupnika – zarządcy kopalni -Sebastiana Lubomirskiego.
W Zamku można też zobaczyć nowe nabytki muzeum, a wśród nich m.in. długo poszukiwane, cenne solniczki z Limoges we Francji wykonane techniką emalii malarskiej oraz plan miasta Wieliczka z 1717 r. wykonany przez królewskiego geometrę Krzysztofa Juliusza Herttwiga.
Zamek umożliwia też spotkanie ze sztuką współczesną za sprawą artystów z grupy Polart (wystawa jest dostępna do 13 listopada).
Warty uwagi jest film dokumentalny „Pasja z głębi ziemi. Alfons Długosz i dzieło jego życia”, który został zrealizowany z okazji 120. rocznicy urodzin wyjątkowego człowieka, twórcy Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka. Film jest zapisem wspomnień byłych pracowników Muzeum, którym dane było pracować z nim. Długosz był jedną z osób, którym zależało na odrestaurowaniu Zamku Żupnego.
Godziny otwarcia Zamku Żupnego:
Zamek Żupny w listopadzie można zwiedzać bezpłatnie: wtorek-piątek w godzinach od 9.00 do 16.00, sobota-niedziela od 9.00 do 17.00, w poniedziałek nieczynny. Nie obowiązuje rezerwacja.
W części Zamku trwa obecnie remont przygotowujący go do zorganizowania nowej, stałej ekspozycji „Solny klejnot w koronie”. Wystawy czasowe i stałe są otwarte, ale na razie nie można zwiedzać dziedzińców, szybu i baszty.
Akcja „Darmowy Listopad w Rezydencjach Królewskich” jest organizowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Biorą w niej udział:
- Zamek Królewski na Wawelu
- Zamek Lubelski
- Łazienki Królewskie w Warszawie
- Pałac Jana III w Wilanowie w Warszawie
- Zamek Królewski w Poznaniu
- Zamek w Malborku
- Zamek w Kwidzynie (oddział Muzeum Zamkowego w Malborku)
- Zamek w Sztumie (oddział Muzeum Zamkowego w Malborku)
- Zamek Królewski w Sandomierzu
- Zamek Żupny w Wieliczce
- Zamek Królewski w Warszawie
Szczegółowe informacje: Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka
Fotografia © D. Kołakowski